Laten we dit meteen uit de weg ruimen: Nee, de Romeinen hebben nooit haaien in het Colosseum geïntroduceerd.

Zonder al te veel weg te geven van de plot van Ridley Scotts nieuwe epos Gladiator IIhet vervolg op het geliefde eerste deel dat Russell Crowe in het jaar 2000 tot een icoon maakte, draait een lange actiescène inderdaad om het onder water zetten van het Colosseum. Afstandsschoten richten zich op de ongelukkigen die in het water belanden, om vervolgens door waterroofdieren in stukken te worden gescheurd, tot grote vreugde van de bloeddorstige menigte. Het is niet subtiel, of historisch accuraat in de pure zin van het woord, en dat is ook niet de bedoeling. Dat gezegd hebbende, het is best gaaf, vooral op een IMAX-scherm.

Gedurende de eeuwen dat het Colosseum werd gebruikt als locatie voor het meest extreme geweld waar de mensheid ooit van heeft gedroomd, is het (voor zover wij weten) nooit gastheer geweest voor haaien. De Romeinen lieten het Colosseum daadwerkelijk onder water zetten om een ​​miniatuur zeeslag te organiseren. Olifanten, neushoorns, leeuwen, tijgers, beren, wolven, christenen, veroordeelde criminelen en natuurlijk gladiatoren bloedden en stierven allemaal voor het plezier van de menigte; echter geen haaien.

Toch doet het er eigenlijk niet toe, net zoals het er niet toe doet dat de Romeinen geen kranten of cafés hadden, want Gladiator II– zoals de meeste epische historische films van Ridley Scott – probeert niet een getrouwe herschepping van dat tijdperk te zijn, in dit geval van Rome aan het einde van de tweede eeuw na Christus. Zijn films volgens die maatstaf beoordelen betekent fundamenteel missen wat Scott probeert het soort film te verwezenlijken dat hij zich al jaren of decennia voorstelt, waarvoor hij enorme hoeveelheden geld uitgeeft om te produceren en vervolgens te regisseren. Hij maakt heldendichten met boodschappen die zo eenvoudig zijn dat je ze onmogelijk kunt missen (mannelijke kracht is over het algemeen goed, allerlei soorten intolerantie is slecht, enzovoort) en vult ze met enkele van de meest ongelooflijke actiescènes die ooit op het scherm zijn verschenen. De historische setting is meer een achtergrond dan iets dat in het DNA van het project is ingebakken.

Ridley Scott is, zoals hij je graag zal vertellen, geen historicus: ‘Get a life’, zei hij, toen hij werd geconfronteerd met professionele kritiek op zijn eerdere inspanningen, de nogal verguisde Napoleon (2023). Het helpt niet dat als hij een film maakt die ware gebeurtenissen en periodenauwkeurige houdingen correct weergeeft, zoals hij deed in de film van 2021. Het laatste duelheel weinig mensen namen de moeite om te kijken.

De eerste Gladiatorhad, ondanks zijn weelderige omgeving en geliefde reputatie, vrijwel niets te maken met Rome zoals het feitelijk bestond in de tijd van Marcus Aurelius en zijn gemene zoon Commodus. Het was een epos met zwaard-en-sandalen-kostuums, een verhaal dat een fantastisch plot en moderne waarden in eeuwenoude attributen vertolkte. De film bedacht personages die nooit hebben bestaan, waaronder Maximus, de generaal die gladiator van Russell Crowe werd. De echte Commodus was geen goede kerel, maar hij vermoordde zijn vader niet en stierf niet in het Colosseum; zijn persoonlijke trainer, een worstelaar genaamd Narcissus, wurgde hem vijftien jaar na zijn regering in zijn slaapkamer. We kunnen nog wel even doorgaan, maar de essentie is dat de film een ​​puur verzonnen verhaal biedt over de gebeurtenissen rond en na de dood van Marcus Aurelius.

Op een meer basaal niveau, Gladiator‘s waarden waren fundamenteel eigentijds. Het had veel te zeggen over ‘vrijheid’, maar de ‘vrijheid’ ervan was duidelijk van eind twintig^e-eeuwse wijnoogst. Er is niets dat erop wijst dat de historische Marcus Aurelius er enig belang bij had om Rome terug te brengen naar een republikeinse regeringsvorm, zoals het personage in de film deed, of dat een dergelijke inspanning enige steun zou hebben gehad onder de elite of de bevolking van het rijk. Het gebruik van ‘de Senaat’ als vervanger voor het Romeinse volk, zoals het verhaal doet Gladiatorvervormt de aard van de instelling voorbij het punt van erkenning; de leden ervan waren in welke periode dan ook, republikeins of imperiaal, blauwbloedige oligarchen in de zuiverste zin van het woord, en geen vertegenwoordigers van de wil van het volk. Even overtuigend als Gladiator was en blijft, het was meeslepend als filmniet vanwege wat het te zeggen had over het oude Rome. Rome was een droom – een goede droom, zeiden Scotts personages keer op keer – en als ze maar de corruptie en tirannieke bloedzuigers konden wegnemen, zou het weer goed zijn.

Dit is wat maakt Gladiator II verrassend interessant. In zijn basisformat en aanpak heeft het veel gemeen met zijn voorganger: pakkende actie, breed opgezette maar over het algemeen effectieve karakters, en thema’s die grotendeels bedoeld zijn om in het heden te resoneren. Maar de kern van de film is een inhoudelijk argument over wat Rome eigenlijk was, en of dat een goede zaak was. Wie profiteert van de wreedheid van het imperium, en wie betaalt de prijs in bloed? Is het mogelijk iets positiefs te maken van een stad gebouwd op de beenderen van de overwonnenen? Was Rome zelfs de moeite waard om gered te worden, van zijn slechtste leiders of van zichzelf? Het origineel Gladiator nam dit allemaal grotendeels als vanzelfsprekend aan, ook al maakte het de hoofdpersoon tot een slaaf die vocht voor zijn leven en wraak voor een blaffende menigte. Het bewees zo nu en dan lippendienst aan de diepere prijs die het imperium eist van zijn daders en slachtoffers, maar niet met veel overtuiging.

Gladiator II‘s ondermijning van de kernboodschap van de eerste film is vanaf het allereerste begin in de structuur ingebouwd, letterlijk in de titelreeks. We ontdekken dat de inspanningen van Maximus allemaal voor niets waren. Hij gaf zijn leven voor een zaak die nergens toe leidde in de zestien jaar tussen de gebeurtenissen van de eerste Gladiator vanaf de opening van de tweede. In plaats van naamloze, hoewel enigszins nobele Germaanse barbaren wier motivaties grotendeels onontgonnen zijn, zijn de Numidische tegenstanders van de Romeinen in de verbazingwekkende gevechtssequentie aan het begin van de film duidelijk gerechtvaardigd in hun verzet tegen Rome. Onze hoofdpersoon, Hanno/Lucius van Paul Mescal, vecht niet vóór Rome maar ertegen. Pedro Pascals generaal Marcus Acacius, van wie we Hanno en Numidia voor het eerst een verpletterende nederlaag zien bezorgen, is volkomen ambivalent over zijn rol in de verovering, hij is de oorlog beu, niet omdat hij zijn familie weer wil zien (zoals Maximus deed), maar omdat hij twijfelt aan de hele onderneming.

Wat de waarde van Marcus Aurelius’ droom van Rome betreft, bespot één personage – de heerlijk gemene Macrinus van Denzel Washington – openlijk het concept. Rome is bloed en macht, meer niet. De straten van de stad zijn gevuld met verarmde mensen, terwijl de hoogste elite, bestaande uit onwaardige dilettanten, feestjongens en gokkers, gladiatoren dwingt tot de dood te vechten tijdens een onmogelijk uitbundig etentje. Het pro-Romeinse argument komt in het spel via een voormalige gladiator die dokter werd (Ravi, gespeeld door Alexander Karim) van ergens in het verre oosten, die tot slaaf werd gemaakt maar zijn vrijheid won in de arena en trouwde met een vrouw uit Groot-Brittannië. Alleen in Rome, zegt de voormalige slaaf, had hij dat leven kunnen opbouwen. Dat is geen abstract concept van politieke vrijheid; het is de essentie van het leven, zij het ten koste van alles wat het leven van een voormalige gladiator had kunnen zijn als hij nooit tot slaaf was gemaakt. Zelfs aan het einde, nadat de slechteriken zijn overwonnen, moeten we ons afvragen wie gelijk had.

Dat is een veel rijker bezielend concept dan een concept dat de glorie en rechtvaardigheid van Rome als vanzelfsprekendheden beschouwt, zoals in de oorspronkelijke versie. Gladiator. De spanning tussen ideologie en realiteit, de fictie die het voor toeschouwers mogelijk maakt om naar een gigantisch Colosseum te gaan en te zien hoe mensen en dieren elkaar uit elkaar scheuren voor hun vermaak, loopt door de hele film. De eerste Gladiator erkende de macht van het Romeinse gepeupel, ook al zag het hun smaak voor bloed als een exotisch facet van een vervlogen tijd; de tweede vraagt ​​zich af waarom die honger naar geweld als spektakel bestond, en ten behoeve van wie.

Omdat dit een epos van Ridley Scott is, Gladiator II stelt deze vragen niet op subtiele wijze, maar doet dit op een manier die wijst op een meer dan voorbijgaande bekendheid met wat mensen in de Romeinse wereld werkelijk dachten. Macrinus citeert de beroemde uitspraak van de redenaar Cicero dat de voormalige slaven niet probeerden de slavernij als systeem af te schaffen, maar om hun eigen slaven te hebben. Een ander voorbeeld weerspiegelt de al even bekende uitspraak van de historicus Tacitus dat de Romeinen geen beschaving maar verwoesting brachten: ‘Ze maken een woestijn en noemen die vrede’, zei Tacitus, een opmerkzame kritiek op de imperiale verovering omwille van zichzelf. De Romeinen waren geen onwetenden die klakkeloos accepteerden wat ze om zich heen zagen, maar mensen van vlees en bloed die perfect in staat waren de tegenstrijdigheden en wreedheden van de wereld waarin ze leefden te onderkennen.

In die zin, ondanks de haaien en al zijn andere historische onnauwkeurigheden, Gladiator II heeft iets heel waardevols te zeggen over de periode waarin het zich afspeelt. Rijken zijn niet automatisch goed omdat ze een groot gebied op de kaart bestrijken, of omdat ze blijvende monumenten zoals het Colosseum bouwen, of omdat mensen die voorheen tot slaaf waren gemaakt, een nieuw leven voor zichzelf kunnen opbouwen. Als duizenden moeten sterven op slagvelden om de ambities van de machtigen te bevredigen, en duizenden anderen moeten sterven in een enorme tempel gewijd aan geweld om het gewone volk te herinneren aan hun plaats in de sociale orde en hen ervan te weerhouden in opstand te komen, is dat dan iets waard? besparing?

Gladiator II leeft en ademt geen echte historische wereld zoals sommige andere films van Scott dat doen: Laatste duel is misschien wel de beste weergave van middeleeuwse ridders als onwetende, gewelddadige, door eer geobsedeerde dwazen ooit op het scherm gezet. De Duellistenzijn productie uit 1977 over twee Napoleontische Franse cavalerieofficieren die in de loop van tientallen jaren vele malen met elkaar bevechten, put eveneens uit een rijke ader van de werkelijkheid uit het verleden. Gladiator II bereikt die hoogten niet.

Het probeert het niet. Als je het beoordeelt volgens die standaard, of een standaard waarin een pedante versie van historische nauwkeurigheid voorrang krijgt boven de essentie van een tijd en plaats, mis je het punt. Gladiator II geeft de sfeer van het oude Rome behoorlijk goed weer. Het stelt intrigerende vragen over de macht en de kosten ervan, en de erfenissen die we uit het verleden erven, die ons dwingen om te gaan met de meedogenloze realiteit van het Romeinse Rijk zoals het feitelijk functioneerde. Dat is een veel waardevollere bijdrage dan het precies correct krijgen van reeksen gebeurtenissen van bijna 2000 jaar geleden.

Wanneer TikTok en Instagram mannen die aan het Romeinse Rijk denken, in een meme veranderen, is het niet de taak van de historicus om de namen van consuls en keizers of de jaren waarin veldslagen hebben plaatsgevonden op te sommen; het is om dat te gebruiken als een kans om Rome als spiegel voor het heden te zien. Mensen die lang geleden leefden, handelden volgens principes die niet de onze waren, maar de keuzes die ze maakten en de werelden die ze bouwden laten ons iets essentieels zien over wat de mensheid kan zijn. Als we niet zorgvuldig met hen omgaan, bewijzen we hen en ons een slechte dienst.

Wat de gebreken ook mogen zijn als film of als beschrijving van het verleden, Gladiator II volbrengt die taak. Als je oplet, ondanks de overvloedige bloedvergieten, Denzel Washington die de tijd van zijn leven heeft als een landschap kauwende slechterik, en natuurlijk de haaien, verlaat je de film met een veel dieper inzicht in Rome zoals het werkelijk was. . Mensen leefden en stierven echt op het zand van het Colosseum. Sommigen hadden daar baat bij. Anderen leden. Hoewel sommigen het hierom zeker zullen haten, Gladiator II is verrassend ambivalent over het Romeinse Rijk. Dat geldt ook voor de meeste mensen die hun hele leven onderzoek doen naar en schrijven over Rome. Dat is niet omdat zij, of de film, een perspectief missen, maar omdat het kennen van Rome – het echt kennen ervan – vereist dat we worstelen met zowel vergoten bloed als prachtige marmer.